یکی از کاربردهای آمونیاک در ساخت محصولات آرایشی و بهداشتی مانند انواع رنگ مو می‌باشد. کاربرد آمونیاک و نقش اصلی آن به عنوان عامل کنترل کننده pH است. به طور طبیعی موهای انسان خاصیت اسیدی دارند و pH آنها در حدود ۴ الی ۵ است. آمونیاک این pH را به محدوده ۵/۹ تا ۵/۱۰ می‌رساند.
عامل اصلی رنگ پذیری مو آمونیاک است. به این ترتیب که کوتیکول‌های مو را از یکدیگر جدا می‌کند و باعث نفوذ رنگ به درون آنها می‌شود. کوتیکول بی رنگ بوده و به شکل پولکهای ماهی است. کوتیکول‌ها مو را از عوامل زیان‌آور خارجی حفظ می‌کنند. در رنگهای نیمه دائمی ظرفیت رسیدن رنگ به کوتیکول محدودتر است. در واقع رنگهای نیمه دائمی به قشر مغزی مو نمی‌رسند و رنگ در کوتیکول نگه داشته می‌شوند. بنابراین بعد از چندین بار شستشو، رنگ آنها از بین می‌روند و همچنین نمی‌توانند موهای سفید را به خوبی پوشش دهند.
در رنگهای شیمیایی که به رنگهای دائمی نیز معروف هستند با استفاده از آمونیاک که یک ماده‌ی قلیایی است، کوتیکول مو باز و رنگ به ناحیه کورتکس وارد می‌شود. بنابراین یکی از مهم‌ترین فواید آمونیاک در رنگهای دائمی، افزایش رنگ پذیری مو و دوام رنگ می‌باشد. در فرآیند رنگ کردن مو از مواد اکسید کننده (اکسیدان) نیز استفاده می‌شود. وظیفه‌ی اصلی این ترکیبات از بین بردن رنگدانه های طبیعی مو است. سپس آمونیاک وارد عمل می‌شود و رنگدانه‌های شیمیایی را وارد کورتکس مو می‌کند.
فواید و مضرات استفاده از آمونیاک در رنگ مو
همانطور که دانستیم آمونیاک یک ماده قلیایی و خورنده است. در واقع دلیل اصلی خشکی مو بعد از رنگ‌آمیزی نیز وجود آمونیاک است. چرا که رطوبت موجود در کورتکس مو را جذب کرده و موجب خشکی مو می‌شود. در مورد موهای حساس این اتفاق منجر به سوختگی، نازک شدن و شکنندگی مو نیز می‌شود که خیلی شدیدتر از خشکی مو است. بر اثر این اتفاق مو آسیب می‌بیند، می‌ریزند و ترمیم آنها دشوار و وقت گیر است.
از دیگر مضرات استقاده از آمونیاک در رنگ مو، سوزش چشم، سوزش بینی و گلو در حین استفاده از رنگ مو می باشد. همچنین این ماده باعث خارش و سوزش پوست سر می شود. واکنشهای آلرژیک و ایجاد موخوره از دیگر مضرات این ماده قلیایی می باشد. از این رو رنگهایی تولید شدند که فاقد آمونیاک هستند. البته دوام رنگهای فاقد آمونیاک خیلی کمتر است.
یکی دیگر از مضرات آمونیاک و رنگهای شیمیایی که باید مورد توجه قرار گیرد اثرات سوء آن در دوران بارداری و شیردهی است. چرا که این ترکیبات بر روی پوست سر جذب و از طریق بند ناف به جنین منتقل می‌شوند. این مواد باعث بروز جهشهای ژنتیکی در جنین و نوزاد می‌شوند. از این رو استفاده از این رنگ‌ها در دوران بارداری محدودیت دارد و منع شده است. هر چند وجود آمونیاک در ترکیب رنگ باعث می‌شود موهای سفید و خاکستری بهتر رنگ بگیرند و رنگهای زنده‌تری ایجاد می‌کند، اما به مرور زمان رنگدانه طبیعی مو را از بین می‌برد و روند سفید شدن مو را تسریع می‌کند. همچنین التهابات پوستی ایجاد کرده و آسیبهای زیادی به مو وارد می‌کند.
جایگزین آمونیاک در رنگ مو چیست؟
به منظور برطرف کردن مضرات آمونیاک، رنگهایی تولید شدند که فاقد این ماده خورنده شیمیایی هستند. با توجه به اسیدی بودن موی سر، استفاده از یک ماده قلیایی برای رنگ‌پذیری مو ضرورت دارد. در غیر این صورت رنگ به صورت موقت بر روی مو می‌نشیند و با چند بار شستشو از بین می‌رود. به همین علت باید به جای آمونیاک یک ماده‌ی قلیایی دیگری جایگزین شود. از این رو از ترکیبات مونو‌اتانول‌آمین که به شکل مایع بی‌رنگ هستند استفاده می‌شود.
ناگفته نماند که این ترکیبات کاملا بی‌خطر نیستند اما قطعاً شدت آسیب وارده کمتر خواهد بود. این رنگهای جدید بدون‌بو بوده و دارای طیف‌های رنگی گسترده‌ای می باشند. به هر حال در مورد زنان باردار بهتر است تا سه یا چهار ماه اول از هیچ‌گونه رنگ مویی استفاده نشود. بعد از این مدت نیز بهتر است رنگ با پوست سر و ریشه موها تماس نداشته باشد. به نحوی که فقط ساقه‌ی مو با رنگ تماس داشته باشد.
در نسل جدید رنگهای فاقد آمونیاک، از انواع روغن‌ها مانند روغن آرگان استفاده می‌شود. این روغن‌ها علاوه بر نرمی، لطافت پوست و موی سر، قدرت رنگ‌پذیری و ماندگاری رنگ مو را افزایش می‌دهند. چرا که این روغن‌ها با رنگدانه‌ها ترکیب می‌شوند و به راحتی به عمق کورتکس مو نفوذ می‌کنند. از این جهت دوام رنگ در این دسته از رنگ‌ها افزایش یافته است. این رنگهای جدید موهای سفید را به طور کامل می‌پوشانند و ظاهری براق و طبیعی به موها می‌دهند. به علاوه بوی تند و زننده نیز ندارند و در زمان استفاده از آنها، استفاده از ماسک لزومی ندارد. با کمک این رنگ‌ها و روغن موجود در آن، مو نرم و خوش حالت شده و دچار خشکی، گره‌خوردگی و شکنندگی نمی‌شوند.
سوالات متداول کاربرد آمونیاک در رنگ مو
یکی از راه‌های تشخیص آمونیاک چیست؟
با توجه به اینکه آمونیاک بوی تند و مشخصی دارد؛ یکی از ساده‌ترین و ابتدایی راه‌های شناسایی این ماده بوی آن است. زیرا بوی آمونیاک کاملا متفاوت و متمایز از سایر مواد‌شیمیایی می‌باشد. البته نباید به طور مستقیم استنشاق شود. زیرا موجب آسیب دیدن ریه‌ها شده و در دراز مدت نیز سرطان‌زا می‌باشد.
2- آیا آمونیاک یک گاز اشتعال‌پذیر است؟
خیر، آمونیاک به هیچ وجه اشتعال‌پذیر نیست. اما در صورت نگهداری از آن باید موارد ایمنی را رعایت کرد. زیرا بر اثر حرارت افزایش حجم می‌دهد و منفجر خواهد شد. بنابراین باید به دور از حرارت و تابش مستقیم نور خورشید نگهداری شود.
3- در کدام یک از محصولات آرایشی و بهداشتی ترکیبات مونو‌اتانول‌آمین به کار رفته‌اند؟
تقریبا در اکثر محصولات آرایشی و بهداشتی مانند انواع صابون، شامپو، نرم‌کننده‌های مو، رنگ مو، انواع لوسیون، کرم‌های اصلاح صورت، پارافین، موم، مواد پاک‌کننده خانگی، پمادهای دارویی، خط چشم، ریمل مژه، ریمل ابرو، سایه چشم، رژ گونه، مواد آرایش پایه، زیرسازی‌های آرایشی، عطر، کرم ضد‌آفتاب و… استفاده می‌شود.
4- چه افرادی الزاما باید از رنگهای حاوی مونو‌اتانول‌آمین استفاده کنند؟
زنان باردار و شیرده، افرادی که موهای خشک و مجعد (وز) دارند و همچنین افرادی که از محصولات صاف کننده مو مانند انواع کراتینه استفاده می‌کنند؛ نباید برای رنگ کردن مو از رنگهایی استفاده کنند که دارای آمونیاک هستند. بهترین رنگ مو برای این افراد رنگهای حاوی مونو‌اتانول‌آمین است.
5- با توجه به اینکه رنگهای فاقد آمونیاک اثر بخشی کمتری دارند، برای جبران این مورد چه کاری می‌توان انجام داد؟
درست است که مونو‌اتانول‌آمین نیز خاصیت قلیایی دارد و به باز‌شدن کوتیکول‌های مو کمک می‌کند؛ اما نسبت به آمونیاک قلیاییت کمتری دارد و در نتیجه اثر کمتری نیز دارد. برای جبران این مشکل می‌توان از حرارت دادن موها برای باز شدن کوتیکول‌های مو استفاده کرد. زیرا حرارت بدون نیاز به تغییر pH کوتیکول‌ها را باز می‌کند و رنگ‌پذیری مو را افزایش می‌دهد.
